Het is onmogelijk om over de problemen in Noord-Ierland te praten zonder het over Bloody Sunday te hebben.

Het incident zou nog decennia lang een stempel drukken en vertegenwoordigde meer dan ooit de gewelddadige kloof tussen de twee gemeenschappen (en de staat) in Noord-Ierland.

Maar hoe en waarom schoten Britse soldaten uiteindelijk 26 ongewapende burgers dood? Hier volgt een blik op het verhaal achter Bloody Sunday.

Enkele snelle need-to-knows achter Bloody Sunday

Foto door SeanMack (CC BY 3.0)

Het is de moeite waard om 20 seconden de tijd te nemen om de onderstaande punten te lezen, want ze brengen je snel op de hoogte van wat er op Bloody Sunday is gebeurd:

1. Het is misschien wel het meest beruchte incident van The Troubles

Bloody Sunday was weliswaar niet het begin van The Troubles, maar het was wel een vroeg kruitvatmoment dat de animositeit van katholieken en Ierse republikeinen jegens het Britse leger aanwakkerde en het conflict aanzienlijk verergerde.

2. Het vond plaats in Derry

Mensen associëren The Troubles over het algemeen met Belfast en het geweld dat plaatsvond tussen de gemeenschappen Falls Road en Shankhill Road, maar Bloody Sunday vond plaats in Derry. Het Bogside-gebied van de stad waar het gebeurde, was slechts drie jaar verwijderd van de beroemde Slag om de Bogside - een van de eerste grote gebeurtenissen van The Troubles.

3. 14 katholieken overleden

Er kwamen die dag niet alleen 14 katholieken om het leven, maar het was ook het grootste aantal mensen dat tijdens het 30 jaar durende conflict bij een schietincident om het leven kwam en het wordt beschouwd als de ergste massale schietpartij in de geschiedenis van Noord-Ierland.

4. Er waren meerdere onderzoeken

De controverse over Bloody Sunday eindigde niet alleen met de acties van de soldaten. De Britse regering hield in de loop van 40 jaar twee onderzoeken naar de gebeurtenissen van die dag. Het eerste onderzoek sprak de soldaten en Britse autoriteiten grotendeels vrij van enig wangedrag, wat jaren later leidde tot een tweede onderzoek vanwege de duidelijke fouten van het eerste onderzoek.

Het begin van de problemen en de aanloop naar Bloody Sunday

Westland Street in de Bogside door Wilson44691 (Foto in het publieke domein)

In de jaren voorafgaand aan Bloody Sunday was Derry een bron van ernstige onrust voor de katholieke en nationalistische gemeenschappen in de stad. De stadsgrenzen waren zodanig gerrymand om consequent Unionistische raadsleden terug te sturen, ondanks het feit dat Unionisten en Protestanten een minderheid vormden in Derry.

En met de slechte staat van de huisvesting en de ontoereikende vervoersverbindingen had men ook het gevoel dat Derry achterop raakte, wat leidde tot nog meer vijandigheid.

Na de gebeurtenissen van de Slag om de Bogside in 1969 en de barricades van Free Derry kreeg het Britse leger een veel grotere aanwezigheid in Derry (een ontwikkeling die aanvankelijk werd toegejuicht door de nationalistische gemeenschappen, omdat de Royal Ulster Constabulary (RUC) over het algemeen werd beschouwd als een sektarische politiemacht).

Schermutselingen tussen de Provisional Irish Republican Army (Provisional IRA) en het Britse leger begonnen echter een veelvoorkomend en bloedig verschijnsel te worden in Derry en in heel Noord-Ierland, grotendeels dankzij het Britse beleid van 'internering zonder proces' voor iedereen die verdacht werd van betrokkenheid bij de IRA.

Minstens 1.332 kogels werden afgevuurd op het Britse leger, dat 364 kogels terugvuurde. Het Britse leger kreeg ook te maken met 211 explosies en 180 spijkerbommen.

Ondanks al deze voorwaarden verbood de Noord-Ierse premier Brian Faulkner op 18 januari 1972 alle parades en marsen in de regio tot het einde van het jaar.

Maar ondanks het verbod was de Northern Ireland Civil Rights Association (NICRA) nog steeds van plan om op 30 januari een anti-interneringsmars te houden in Derry.

Gerelateerd lezen: verschillen tussen Ierland en Noord-IerlandZie onze gids voor de in 2023

Bloedige zondag 1972

Verrassend genoeg besloten de autoriteiten om de demonstratie toe te staan en door de katholieke wijken van de stad te laten gaan, maar om de demonstratie tegen te houden op Guildhall Square (zoals gepland door de organisatoren) om rellen te voorkomen.

De demonstranten waren van plan om van Bishop's Field, in de woonwijk Creggan, naar de Guildhall in het centrum van de stad te marcheren, waar ze een rally zouden houden.

Ondanks een reputatie voor het gebruik van buitensporig fysiek geweld werd het 1e Bataljon Parachutisten Regiment (1 PARA) naar Derry gestuurd om mogelijke relschoppers te arresteren.

De mars begon om 14:25

Met zo'n 10.000-15.000 mensen in de mars ging het om 14.45 uur van start en velen sloten zich onderweg aan.

De mars liep langs William Street, maar toen het centrum van de stad naderde, werd de weg versperd door versperringen van het Britse leger.

De organisatoren besloten om de mars om te leiden via Rossville Street, met de bedoeling om de rally op Free Derry Corner te houden.

Stenen gooien en rubberen kogels

Sommigen braken echter de mars af en gooiden stenen naar soldaten die de barrières bemande. De soldaten vuurden blijkbaar met rubberen kogels, CS-gas en waterkanonnen.

Dit soort botsingen tussen soldaten en jongeren kwamen vaak voor en waarnemers meldden dat de rellen niet hevig waren.

De dingen namen een wending

Maar toen een deel van de menigte stenen gooide naar de parachutisten die een verlaten gebouw bezetten dat uitkijkt over William Street, openden de soldaten het vuur. Dit waren de eerste schoten die gelost werden en ze verwondden twee burgers.

Niet lang daarna kregen parachutisten (te voet en in gepantserde voertuigen) het bevel om door de barrières te gaan en de relschoppers te arresteren. Er waren talloze beweringen over parachutisten die mensen sloegen, met geweerkolven sloegen, van dichtbij met rubberen kogels beschoten, met de dood bedreigden en beledigden.

Bij een barricade die zich uitstrekte over Rossville Street gooide een groep stenen naar soldaten toen de soldaten plotseling het vuur openden, waarbij zes doden en een zevende gewonde vielen. Verdere schermutselingen vonden plaats bij Rossville Flats en op de parkeerplaats van Glenfada Park, waarbij meer ongewapende burgers het leven lieten.

Er waren ongeveer tien minuten verstreken tussen het moment dat de soldaten de Bogside binnenreden en het moment dat de laatste burger werd neergeschoten, en de eerste ambulances arriveerden rond 16:28. De Britse soldaten hadden die middag meer dan 100 kogels afgevuurd.

De nasleep van Bloody Sunday

Foto links en rechtsonder: The Irish Road Trip. Rechtsboven: Shutterstock

Tegen de tijd dat de ambulances arriveerden, waren er 26 mensen neergeschoten door de parachutisten. Dertien stierven op die dag en een ander stierf vier maanden later aan zijn verwondingen.

Ondanks het officiële standpunt van het Britse leger dat parachutisten hadden gereageerd op geweer- en spijkerbomaanslagen van vermoedelijke IRA-leden, houden alle ooggetuigen - waaronder demonstranten, lokale bewoners en aanwezige Britse en Ierse journalisten - vol dat soldaten op een ongewapende menigte hadden geschoten.

Geen enkele Britse soldaat raakte gewond door geweervuur of meldde verwondingen. Er werden ook geen kogels of spijkerbommen gevonden om hun beweringen te staven.

De betrekkingen tussen Groot-Brittannië en de Republiek Ierland begonnen onmiddellijk te verslechteren in de nasleep van de gruweldaad.

Op 2 februari 1972 werd in de hele Republiek een algemene staking gehouden en diezelfde dag brandde een woedende menigte de Britse ambassade op Merrion Square in Dublin plat.

De Brits-Ierse relaties kwamen bijzonder onder druk te staan toen de Ierse minister van Buitenlandse Zaken, Patrick Hillery, naar de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties stapte om de betrokkenheid van een VN-vredesmacht in het Noord-Ierse conflict te eisen.

Het is onvermijdelijk dat er na een gebeurtenis als deze een onderzoek nodig is om precies uit te zoeken hoe de dingen zijn gelopen zoals ze zijn gelopen.

De onderzoeken naar de gebeurtenissen van Bloody Sunday

Bloody Sunday Memorial door AlanMc (Foto in het publieke domein)

Het eerste onderzoek naar de gebeurtenissen van Bloody Sunday verscheen verrassend snel. Het Widgery Inquiry, dat slechts 10 weken na Bloody Sunday werd afgerond en binnen 11 weken werd gepubliceerd, stond onder toezicht van Lord Chief Justice Lord Widgery en werd uitgevoerd in opdracht van premier Edward Heath.

Het rapport ondersteunde het verhaal van het Britse leger over de gebeurtenissen en het bewijs omvatte paraffinetests die gebruikt werden om loodresten van afvuurwapens te identificeren, evenals beweringen dat er spijkerbommen waren gevonden op één van de doden.

Er werden nooit spijkerbommen gevonden en tests op sporen van explosieven op de kleren van elf van de doden bleken negatief, terwijl die van de overige mannen niet getest konden worden omdat ze al gewassen waren.

Er werd een doofpotaffaire vermoed

Niet alleen werden de conclusies van het rapport betwist, velen vonden ook dat het een totale doofpot was die de katholieke gemeenschap alleen maar verder tegen zich in het harnas joeg.

Hoewel er die dag inderdaad veel IRA-mannen bij het protest aanwezig waren, wordt beweerd dat ze allemaal ongewapend waren, vooral omdat verwacht werd dat de parachutisten zouden proberen hen 'uit te lokken'.

In 1992 verzocht de Noord-Ierse nationalistische politicus John Hume om een nieuw openbaar onderzoek, maar dit werd geweigerd door premier John Major.

Een nieuw onderzoek van 195 miljoen pond

Vijf jaar later had Groot-Brittannië echter een nieuwe premier in de persoon van Tony Blair, die duidelijk vond dat het Widgery Onderzoek had gefaald.

In 1998 (hetzelfde jaar dat het Goede Vrijdagakkoord werd ondertekend) besloot hij een nieuw openbaar onderzoek naar Bloody Sunday te starten en de tweede commissie werd voorgezeten door Lord Saville.

Het Saville-onderzoek, waarbij een breed scala aan getuigen werd geïnterviewd, waaronder omwonenden, soldaten, journalisten en politici, was een veel uitgebreider onderzoek naar wat er op Bloody Sunday gebeurde en nam meer dan 12 jaar in beslag, waarvan de bevindingen uiteindelijk in juni 2010 werden gepubliceerd.

Het onderzoek was zelfs zo uitgebreid dat het ongeveer 195 miljoen pond kostte om te voltooien en dat er in zeven jaar tijd meer dan 900 getuigen werden ondervraagd. Uiteindelijk was het het grootste onderzoek in de Britse juridische geschiedenis.

Maar wat heeft het gevonden?

De conclusie was vernietigend: "Het vuren door soldaten van 1 PARA op Bloody Sunday veroorzaakte de dood van 13 mensen en verwondde een vergelijkbaar aantal mensen, van wie er geen enkele een dreiging vormde om de dood of ernstig letsel te veroorzaken".

Volgens het rapport hadden de Britten niet alleen "de controle verloren" over de situatie, maar verzonnen ze achteraf ook leugens over hun gedrag in een poging de feiten te verbergen.

Het Saville-onderzoek stelde ook dat de burgers niet waren gewaarschuwd door Britse soldaten dat ze van plan waren hun geweren af te vuren.

De arrestatie van een voormalig soldaat

Met zulke sterke conclusies is het geen verrassing dat er toen een moordonderzoek werd gestart. Maar nu het meer dan 40 jaar geleden is dat Bloody Sunday plaatsvond, werd er slechts één voormalige soldaat gearresteerd.

Op 10 november 2015 werd een 66-jarig voormalig lid van het Parachute Regiment gearresteerd voor ondervraging over de dood van William Nash, Michael McDaid en John Young.

Vier jaar later, in 2019, werd 'Soldaat F' beschuldigd van twee moorden en vier pogingen tot moord, maar hij zou de enige zijn die ooit vervolgd werd, tot grote ergernis van de familieleden van de slachtoffers.

Maar in juli 2021 besloot het Openbaar Ministerie "Soldaat F" niet langer te vervolgen omdat verklaringen uit 1972 niet toelaatbaar werden geacht als bewijs.

De erfenis van Bloody Sunday

Van de gepassioneerde teksten van U2's 'Sunday Bloody Sunday' tot Seamus Heaney's gedicht 'Casualty', Bloody Sunday heeft een onuitwisbare stempel gedrukt op Ierland en was een moment van enorme controverse tijdens The Troubles.

Maar in die tijd was de onmiddellijke erfenis van de moorden een stimulans voor de rekrutering van de IRA en de woede die vervolgens het paramilitaire geweld in de daaropvolgende decennia voedde naarmate The Troubles vorderden.

Het verlies van leven

In de drie voorgaande jaren (vanaf de Slag om de Bogside) hadden The Troubles ongeveer 200 levens geëist. In 1972, het jaar waarin Bloody Sunday plaatsvond, kwamen in totaal 479 mensen om het leven.

Het werd uiteindelijk Noord-Ierlands ergste slachtjaar. Het jaarlijkse sterftecijfer zou pas in 1977 weer onder de 200 komen.

Het antwoord van de IRA

Zes maanden na Bloody Sunday reageerde de Provisional IRA. Ze lieten zo'n 20 bommen ontploffen in heel Belfast, waarbij negen mensen omkwamen en 130 mensen gewond raakten.

Je zou dus kunnen stellen dat zonder Bloody Sunday de geschiedenis van Noord-Ierland er heel anders uit had kunnen zien.

"Wat er op Bloody Sunday gebeurde, versterkte de Provisional IRA, verhoogde de wrok en vijandigheid van nationalisten tegenover het leger en verergerde het gewelddadige conflict van de jaren die volgden," zei Lord Saville in het rapport.

"Bloody Sunday was een tragedie voor de nabestaanden en de gewonden, en een ramp voor het volk van Noord-Ierland."

50 jaar later

50 jaar na dato is het onwaarschijnlijk dat er ooit nog soldaten vervolgd zullen worden voor wat er op die januarimiddag in 1972 gebeurde, maar het Saville Report legde tenminste bloot wat er echt gebeurd was en verdreef de ongemakkelijke herinnering aan het foutieve onderzoek van Lord Widgery.

Tegenwoordig is het moderne Derry onherkenbaar van het Derry van 1972, maar de erfenis van Bloody Sunday leeft nog steeds voort in de herinnering.

FAQ's over Bloody Sunday

We hebben in de loop der jaren veel vragen gekregen over van alles en nog wat, van "Waarom is het gebeurd?" tot "Wat gebeurde er in de nasleep?".

In het gedeelte hieronder hebben we de meeste veelgestelde vragen die we hebben ontvangen geplaatst. Als je een vraag hebt die we nog niet hebben behandeld, stel hem dan in het commentaargedeelte hieronder.

Wat was Bloody Sunday en waarom gebeurde het?

Tijdens een demonstratie van de Northern Ireland Civil Rights Association (NICRA) op 30 januari openden Britse soldaten het vuur en doodden 14 ongewapende burgers.

Hoeveel mensen stierven er op Bloody Sunday?

Er kwamen die dag niet alleen 14 katholieken om het leven, maar het was ook het grootste aantal mensen dat tijdens het 30 jaar durende conflict bij een schietincident om het leven kwam en het wordt beschouwd als de ergste massale schietpartij in de geschiedenis van Noord-Ierland.